Εφηβεία

Εφηβεία ονομάζεται η μεταβατική περίοδος στην ανάπτυξη του ανθρώπου, που μέσα από έντονες σωματικές, γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές αλλαγές μεταβαίνει από την παιδική ηλικία στην ώριμη ενήλικη ζωή. Το βασικότερο χαρακτηριστικό της εφηβείας αποτελεί η ήβη, οι σωματικές, δηλαδή, αλλαγές που μεταμορφώνουν το παιδί σε ώριμο σεξουαλικά, ικανό για αναπαραγωγή, ενήλικα. Η ήβη διαφέρει από παιδί σε παιδί, αλλά είναι γενικά παραδεκτό ότι τα αγόρια μπαίνουν στην ήβη αργότερα από τα κορίτσια. Η εφηβεία εκφράζει το πέρασμα από μια παρασιτική, παιδική ζωή, σε μια αυτόνομη ζωή και ο έφηβος θα περάσει από την κηδεμονία, σε μια φάση που θα είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του.

Σημαντικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο θα αντιμετωπίσει την εφηβεία του παίζουν οι εμπειρίες που έχει το άτομο τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Αυτό συμβαίνει γιατί στα πρώτα χρόνια της ζωής δημιουργούνται σταθερές και βαθιές συναισθηματικές σχέσεις με τους γονείς και τα άλλα μέλη της οικογένειας και διαμορφώνονται πρότυπα συμπεριφορών και ηθικές αξίες. Έτσι αναπτύσσονται ορισμένες συμπεριφορές στις διαπροσωπικές σχέσεις: εμπιστοσύνη στους άλλους, ντροπαλότητα, κοινωνικότητα, δυσπιστία και τρόπος αντιμετώπισης των δυσκολιών και των ματαιώσεων.

Ανάλογα λοιπόν με την προηγούμενη ιστορία του εφήβου και με την τωρινή περιβαλλοντική, οικογενειακή και κοινωνική κατάσταση στην οποία ζει, οι οργανικές και νοητικές αλλαγές που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της εφηβείας μπορεί να εξελιχθούν ομαλά ή να πάρουν τη μορφή σοβαρών προβλημάτων.

Τα τρία στάδια στην εφηβεία

Στην αρχή της εφηβείας, περίπου στα 12 – 14 χρόνια, η κυρίαρχη ψυχολογική διεργασία είναι η κίνηση για ανεξαρτητοποίηση και αυτονομία, απαραίτητη για να μπορέσει να περάσει ο έφηβος στο επόμενο εξελικτικό στάδιο. Αυτή η τάση χαρακτηρίζεται από την ανάγκη και τον αγώνα του έφηβου να βρει ταυτότητα, από την εύκολη αλλαγή διάθεσης, την ένδειξη λιγότερης τρυφερότητας προς τους γονείς και την περιοδική αγένεια. Ακόμα, η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από επαναστατικότητα, αύξηση στις συγκρούσεις με τους γονείς, επιλογή διαφορετικών προτύπων και ταύτιση με αυτά και ενδιαφέρον για το σεξ.

Το επόμενο εξελικτικό στάδιο των 14 – 17 ετών χαρακτηρίζεται από παράπονα ότι οι γονείς εμποδίζουν την ανεξαρτησία , από την ενασχόληση με τον εαυτό που μπορεί να περιλαμβάνει υψηλές απαιτήσεις από εκείνον και μπορεί να συνοδεύεται ταυτόχρονα από αισθήματα χαμηλής αυτοεκτίμησης, αλλά παράλληλα με επιθυμία να την ξεπεράσουμε. Υπάρχει ιδιαίτερη ανησυχία από την πλευρά του εφήβου για την εξωτερική εμφάνιση και το σώμα του. Σην ηλικία αυτή τα παιδιά αρχίζουν να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους συνομίληκούς τους και να εντοπίζουν ομοιότητες και διαφορές. Βάσει αυτής της σύγκρισης αυτοπροσδιορίζονται. Τέλος, στο στάδιο 17 – 19 ετών υπάρχει σταθεροποίηση της προσωπικής ταυτότητας, περισσότερο χιούμορ, μειωμένη παρορμητικότητα, μείωση των συγκρούσεων με τους γονείς, ενδιαφέρον για σχέσεις, επιλογή στόχων, ενδιαφέρον και ανησυχία για τους άλλους ανθρώπους και για το μέλλον, δυνατότητα για αισθήματα αγάπης και πάθους και ξεκάθαρη σεξουαλική ταυτότητα.

Γενικά χαρακτηριστικά της εφηβείας

Οι σωματικές αλλαγές που συμβαίνουν στην εφηβεία περιλαμβάνουν :

1. Ωρίμανση γεννητικών οργάνων.
2. Εμφάνιση-ανάπτυξη δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου.
3. Επιτάχυνση της κατά μήκος αύξησης.
4. Αλλαγές στη σύσταση του σώματος, στα όργανα και στις λειτουργίες του οργανισμού.

Οι ψυχολογικές αλλαγές που συμβαίνουν στην εφηβεία περιλαμβάνουν:

1. Άρνηση: Ο έφηβος με το "όχι" του προσπαθεί να διαφοροποιήσει τον εαυτό του από το περιβάλλον. Εκφράζει το ότι θέλει να μεγαλώσει και ότι δεν θέλει πια να είναι το υπάκουο και προσαρμοσμένο παιδάκι. Συχνά αυτή η άρνηση παρατείνεται και μέχρι τα 20, 22 ή 25 χρόνια και δείχνει ότι η κρίση της εφηβείας συνεχίζεται, οπότε μιλάμε για παρατεταμένη εφηβεία.
2. Τάση για απομόνωση: Ο έφηβος θέλει τη γωνιά του, την ησυχία του, τον στοχασμό του. Αυτή η ανάγκη μπορεί συχνά να τον σπρώχνει μακριά από τα προβλήματα και τις ανάγκες της οικογένειας, πράγμα που οι γονείς το εκλαμβάνουν ως αδιαφορία από μέρους του. Πρέπει όμως να γνωρίζουν ότι ο έφηβος ζει περισσότερο στο μέλλον παρά στο παρόν και έχει την ανάγκη να απομονώνεται με τον εαυτό του και να βυθίζεται ανενόχλητος στις σκέψεις του.
3. Ευθιξία, υπερευαισθησία, πείσμα, ισχυρογνωμοσύνη, δειλία, ρομαντισμό: Ο έφηβος θέλει να δημιουργήσει έναν κόσμο πιο όμορφο, πιο δίκαιο, ιδανικό και προσπαθεί να σβήσει ή να ωραιοποιήσει οποιαδήποτε πραγματικότητα δεν του αρέσει. Οι γονείς πρέπει με υπομονή και αγάπη να βοηθήσουν τα παιδιά τους να καταλάβουν ότι ο ρομαντισμός είναι κάτι όμορφο που συμπληρώνει τη ζωή τους αλλά μπορεί να γίνει αρνητικό στοιχείο αν βλέπουν την πραγματικότητα με αυτό τον τρόπο. Η ψυχολογική ετοιμότητα για την ρεαλιστικότητα της ζωής θα βοηθήσει τον έφηβο να παλέψει και να αντιμετωπίσει το παρόν αλλά και όσα του επιφυλάσσει το μέλλον.

4. Πειραματισμός: Στα πλαίσια του πειραματισμού ο έφηβος αρχίζει να αναζητά πολιτικές και θρησκευτικές αξίες, καθώς και πρότυπα, όπως τραγουδιστές, αθλητές, κ.α. στην προσπάθειά του να προσδιορίσει τον εαυτό του.Ταυτόχρονα, επιθυμεί να ενταχθεί σε διάφορες ομάδες έξω από την οικογένεια, που συνήθως ελαττώνουν την επιρροή των γονέων, αν και η αγάπη που έχει ο έφηβος για τους γονείς παραμένει η ίδια ή και μεγαλώνει.

Στην ηλικία της εφηβείας, πιο σημαντικοί γίνονται οι συνομήλικοι και όχι οι γονείς, σε αυτή την αναπτυξιακή φάση.

Στον κοινωνικό τομέα, ο έφηβος εμφανίζει στοιχεία απομόνωσης και περιθωριοποίησης, και μια τάση να κάνει ακραία πράγματα.

Ακόμα, στην εφηβεία έχουμε δύο σημαντικά φαινόμενα: Το φαινόμενο του φανταστικού ακροατηρίου, που είναι η αίσθηση που έχει ο έφηβος ότι όλοι τον κοιτάνε, και το φαινόμενο του προσωπικού μύθου, ότι δηλαδή είναι μοναδικός και κανείς δεν τον καταλαβαίνει.

Η εφηβεία είναι μια δύσκολη περίοδος για τον έφηβο και για τους γονείς του. Χρειάζεται υπομονή και υπαναχώρηση από τις πρότερες θέσεις εκ μέρους των γονιών.

Προβλήματα υγείας στην εφηβεία.

Ένα από τα συνηθισμένα προβλήματα της εφηβείας είναι οι διατροφικές διαταραχές όπως η ανορεξία ή η βουλιμία. Τέτοια φαινόμενα χαρακτηρίζονται από κακή σχέση με το φαγητό, αλλά και διαταραγμένη εικόνα των εφήβων για τον εαυτό και την εμφάνιση τους. Τα προβλήματα που σχετίζονται με τη διατροφή οφείλονται σε ψυχολογικούς αλλά και κοινωνικούς παράγοντες, με κυριότερο τα πρότυπα της σημερινής κοινωνίας που θέλουν τους ανθρώπους πολύ αδύνατους. Η ακμή αποτελεί επίσης ένα πρόβλημα που βασανίζει πολλούς εφήβους, και επηρεάζεται απο το άγχος και τις ορμονικές αλλαγές. Στην εφηβεία ξεκινούν, ακόμα, πολλές κακές συνήθειες, όπως το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ και η χρήση ναρκωτικών ουσιών.